شهود مثنوی معنوی

دیدار'>دیدار معنوی مثنوی'>مثنویدیدار مثنوی در دژ هوش ربا (43)آیینۀ "بوک""بوک" مخفّفِ " بُوَد که" و "باشد که" اشاره به امید گویندۀ آن به روی دادن موضوعی ست.این ترکیب ،در گویش ،گاهی به همین صورت بکار می رود و گاهی "بوک" نوشته شده ولی"بوکه" خوانده می شود :بر نقد زن ای دوست، که محبوب ِ تو نقد استای چشم نهاده همه بر بوک و مگر، رو ... (از غزل شماره 1035 دیوان شمس)از تبریز شمس ِ دین بوک (بوکه) مگر کرم کندوز سر لطف بر زند سر ز وفا که همچنین .. (غزل شمارۀ 1826 دیوان شمس)بسیاری از قلل اندیشۀ مولانا بر اساس همین ترکیب بیان می شوند. مثلا آنجا که انبیا پس از مجاهدۀ سخت، نومید از هدایت کافران به حضرت حق پناه می برند؛ مولانا می سراید:(دفتر سوم ار بیت 3077 به بعد)انبیا گفتند با خاطر که چندمی دهیم این را و آن را وعظ و پند چند کوبیم آهن ِ سردی ز غَی؟ (از روی نا امیدی)در دمیدن در قفس، هین تا به کَی؟جنبش ِ خلق از قضا و وعده است تیزی دندان ز سوز ِ معده است نفس ِ اوّل راند بر نفس ِ دوم ماهی از سر گَنده باشد، نی ز دُمپیامبران به اصطلاح کلاه خود را قاضی کرده و در دل گفتند :"زحمت بیهوده ای در کشاندنمردم بسوی خداوند می کشیم. چرا نا امیدانه باید بر آهن سرد که چکش خوار نیست، پتک کوبید و در قفسی که ازهر سو راه به بیرون دارد به امید آتش افروختن دمید؟ جنبش مردماز قضا و وعدۀ الهی سرچشمه دارد؛ همانطور که مثلا بر اثر فشار گرسنگی ست که معدهاحساس سوزش کرده دندان را برای دریدن و بریدن غذا تیز می کند . به همین ترتیب، ایننفس کلی ست که عملکرد نفوس جزیی را بوجود می آورد و اگر کافران، سرکشند و هدایت نمی شوند؛ بر اثر خواست الهی ست . یعنی جهان هستی به گونه ای طرح ریزی شده است که باید گروهی سعادتمند و خدا شناس و جمعی دیگر سرکش و شیطا شهود مثنوی معنوی...

دیدار'>دیدار معنوی مثنوی'>مثنویدیدار مثنوی در دژ هوش ربا (44)مولانا میانۀ گفتار شاهزادۀ بزرگین، رشته سخن را قطع کرده شنونده را به موضوعی پر معنی پند می دهد.این که کوشش در راه رسیدن به حق؛ از هر چه باشد، بی ثمر نمی ماند.تفصیل آن را در عنوان زیر می بینیم:(عنوان دوازدهم)بیان مجاهد که دست از مجاهده بر ندارد، اگرچه داند بَسطَت*ِ عطاءِ حق را،کهآن مقصود؛ از طرف ِدیگر و به سبب نوع ِ عمل ِ دیگر بدو رساند،که در وهم* اونبوده باشد،و همۀ وهم و اومید دراین طریق ِمعیّن بسته باشد،بو که حق تعالی آنروزی را از دری دیگر بدو رسانَد،که او آن تدبیر* نکرده باشد، وَ يَرزُقهُ مِنْ حَيثُ لَايَحتَسِبُ؛ اَلعَبدُ یُدَبِّرُ و اللهُ یُقَدِّرُ*»‌‌‌‌ و بُوَدکه بنده را وَهم ِ بندگی بُوَد که: مرا ازغیر ِاین دربرسانَد؛اگر چه من حلقۀ این درمی زنم» حق تعالی او را هم ازاین درروزیرساند، فی الجمله این همه، درهایِ یک سرایی ست، مَعَ تَقریِره(شرح عنوان)*بَسطَت؛فراخی و فزونی ــ *وَهم؛ گمان؛ اندیشه ــ*تدبیر؛چاره ــ* در ترجمۀ عبارت عربی؛جملۀ نخست ازآیۀ 3 سورۀ طلاق ست و دومی از بیان حکیمان :‌ اندر بیان سعی کننده که دست از کوشش خود بر ندارد، هر چند وسعت عطای خدا را می داند.[ حال آنکه می داند؛خداوند اگر بخواهد کسی را بدون تحمل ریاضت به آرزوهایش می رساند؛ با این حال، دست ازتلاش بر نداشته؛ منتظر لقمۀ بی زحمت نمی ماند و کاهلی نمی کند.] این معنی را مقایسهکنید با کار وکردار برادر سوم در پایان حکایت که بر اثر کاهلی به آرزویش می رسد. وی امیددارد که گستردگی بخشش خداوند، از دری دیگر که به اندیشۀ او نیز خطور نمی کرده؛ شاهدمقصود را در برگیرد. وتمام امیدو تلاش خود را در طریقی که انتخاب کرده ست بکارمی برد،" بو که" ــ باشد که ــ خداوند روزیش را از جایی شهود مثنوی معنوی...

دیدار'>دیدار معنوی مثنوی'>مثنویدیدار مثنوی در دژ هوش ربا(۴۵)مولانا در تایید سخن شاهزادهٔ بزرگین ادامه می دهد. (از بیت ۴۱۸۰ به بعد)حق مَعیّت گفت و دل را مُهر کردتا که عکس آید به گوشِ دل نه طَرد* ۶چون خَطائَین* آن حساب ِ با صفاگرددش روشن ز بعدِ دو خطا ۷ بعد از آن گوید اگر دانستمیاین معیّت را؛ کی او را جستمی؟ ۸دانشِ آن؛ بود موقوفِ سفرنآید آن دانش به تیزیّ ِ فِکَر ۹آنچنان که وجهِ وامِ شیخ بودبسته و موقوفِ گریهٔ آن وجود ۱۰کودکِ حلواییی بگریست زارتوخته* شد وامِ آن شیخِ کِبار* ۱۱گفته شد آن داستانِ معنویپیش از این اندر خِلالِ مثنوی ۱۲(تفسیر اجمالی ابیات)*عکس و طَرد؛ این ترکیب کاربردهای متفاوتی دارد و از اصطلاحات علم منطق ست یعنیسخنی را بترتیبی برانند و سپس آن را معکوس کنند مانند این بیت:« حُسنِ ابروت ماهِ نودارد/ نه ؛ که ابروت حسنِ ماهِ نو است. رو و وارو (۲)* خطائَیْن؛ دو خطا؛ و اشاره دارد به نوعی از کشف عدد مجهول در محاسبات ریاضی که امروزه در معادلات درجهٔ اول به کار می رود. همان که در دوران دبستان با عنوان مسایل فرضی مطرح کنند.حاصل آن که با درنظر گرفتن دو عدد دلخواه و انجام محاسباتی؛ عدد واقعی را کشف می کنند.[ نک؛ دهخدا ] * توخته؛ اسم مفعول از مصدر توختن بمعنی ادا کردن.معنای بیت ششم پیچیده و بسیاری شارحان را به تعبیرهای دور از ذهن کشانده است؛ اماروشن ترین تفسیر؛ سخن استاد نیکلسون با ترجمهٔ حسن لاهوتی ست: « خداوند گفت کههمراه ماست؛ اما دل را مُهر کرد تا آن (معنی حقیقی) وارونه (غیر مستقیم) اندر گوشِ دلآید؛ نه مستقیم » (۳) یعنی سالک پس از آزمایش و خطای فراوان و تحمل درد و سختی هاقادرخواهد معنای معیّت را به شهود دریابد. این کار وی همچون اکتشاف عددمجهول از راهخطائین ست .آن وقت به خود خواهد گفت اگر از شهود مثنوی معنوی...